30.03.2015
Starfsmönnum sendiskrifstofa Íslands erlendis fækkaði um 25 milli áranna 2007 og 2014 og raunkostnaður starfseminnar dróst saman. Ríkisendurskoðun hvetur stjórnvöld til að setja sér viðmið um lágmarksfjölda útsendra starfsmanna á hverri sendiskrifstofu og ljúka úttekt á húsnæðismálum þeirra. Þá telur Ríkisendurskoðun að ávallt eigi að auglýsa lausar sendiherrastöður og að jafna þurfi kynjahlutfjöll innan utanríkisþjónustunnar.Utanríkisráðuneytið starfrækir 22 sendiskrifstofur í 18 ríkjum. Hér er átt við sendiráð, fastanefndir og aðalræðisskrifstofur. Samtals voru starfsmenn sendiskrifstofanna 108 árið 2014. Tæplega helmingur voru starfsmenn sem ráðuneytið hafði sent utan til starfa (útsendir) en rúmlega helmingur hafði verið ráðinn ytra (staðarráðnir). Á tímabilinu 2007‒14 fækkaði útsendum starfsmönnum sendiskrifstofanna um 16 og staðarráðnum um níu.
Í nýrri skýrslu Ríkisendurskoðunar kemur fram að rekstrarkostnaður sendiskrifstofanna lækkaði um 3% að teknu tilliti til verðlagsþróunar hérlendis á árunum 2007‒13. Sé miðað við gengisþróun og þróun verðbólgu í viðkomandi ríkjum lækkaði kostnaðurinn um 30% á tímabilinu. Reksturinn hélst þó vel innan fjárheimilda sem ber að mati Ríkisendurskoðunar vott um styrka fjármálastjórn ráðuneytisins.
Bent er á það í skýrslunni að önnur norræn ríki hafi sett sér það viðmið að þrír útsendir starfsmenn þurfi að lágmarki að starfa á hverri sendiskrifstofu. Utanríkisráðuneytið hafi ekki sett sér slíkt viðmið. Árið 2014 hafi mönnun meira en helmings íslensku sendiskrifstofanna verið undir norræna viðmiðinu. Ríkisendurskoðun hvetur ráðuneytið til að setja sér viðmið um lágmarksfjölda útsendra starfsmanna á hverri sendiskrifstofu og skilgreina hvernig bregðast skuli við náist ekki að uppfylla það.
Húsnæði sendiskrifstofa er ýmist í ríkiseigu eða leigt. Í skýrslunni kemur fram að húsnæðiskostnaður skrifstofanna nam 860 milljónum króna árið 2013. Stjórnvöld hafa um skeið unnið að úttekt á húsnæðismálum sendiskrifstofanna í því skyni að kanna hvort selja megi eignir og finna ódýrara húsnæði. Ríkisendurskoðun hvetur utanríkisráðuneytið til að ljúka þeirri vinnu hið fyrsta.
Bent er á að samkvæmt lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins skal auglýsa laus embætti opinberlega. Lög um utanríkisþjónustu Íslands veita undanþágu frá þessu ákvæði þegar um er að ræða stöður sendiherra. Ríkisendurskoðun hvetur utanríkisráðuneytið til að beita sér fyrir því að þessi undanþága verði felld úr gildi. Með því móti yrði stuðlað að auknu gagnsæi og jafnræði við skipanir í stöður sendiherra.
Á árunum 2004‒14 voru sendiherrar og sendifulltrúar (sem eru æðstu stöður innan utanríkisþjónustunnar) nær eingöngu karlar. Kynjahlutföll voru jafnari meðal annarra háskólamenntaðra starfsmanna sendiskrifstofanna. Í jafnréttislögum segir að atvinnurekendur skuli vinna markvisst að því að jafna stöðu kynjanna á vinnustað og stuðla að því að störf flokkist ekki í sérstök karla- og kvennastörf. Ríkisendurskoðun hvetur utanríkisráðuneytið til að beita sér í þessu efni.
Fasteignaviðskipti skekkja rekstrarniðurstöðu sendiskrifstofanna. Fasteignakaup eru gjaldfærð í bókhaldi þeirra en sala fasteigna er ekki tekjufærð þar heldur rennur andvirðið beint í ríkissjóð. Ríkisendurskoðun hvetur utanríkisráðuneytið til að óska eftir sérstökum fjárlagalið fyrir fasteignaviðskipti sendiskrifstofa. Þannig má halda slíkum viðskiptum aðgreindum frá eiginlegum rekstri skrifstofanna og fá skýrari mynd af honum.